W przebiegu klinicznym wstrząsu występuje pewien zespół objawów, których liczba i jakość zmienia się charakterystycznie z przebiegiem wstrząsu i jego okresami. 1. Okres względnego wyrównania wstrząsu. Chora w okresie rozwijającego się wstrząsu krwotocznego blednie, skóra jej jest chłodna, wilgotna, tętno przyśpieszone do 100/min, oddech do 25/min. Ciśnienie tętnicze krwi ulega obniżeniu nieco poniżej 100 mm Hg, mała jest amplituda ciśnienia skurczowego i rozkurczowego. 2. Okres wstrząsu nie wyrównanego. Przy braku leczenia ciśnienie tętnicze obniża się o około 35% swej wartości prawidłowej (znaczy to, że chora utraciła około 30% krwi krążącej), tętno mało napięte 120/min, nieregularne, skóra blada, zimna, chora jest apatyczna, widzi przez „mgłę”. Wydalanie moczu upośledzone — poniżej 30 ml/godz. Badania gazometryczne wykazują kwasicę metaboliczną, stwierdza się obniżony hematokryt, hiperglikemię, obniżony czas krwawienia i krzepnięcia krwi. 3. Wstrząs głęboki — nieodwracalny. Ciśnienie skurczowe obniża się o 50% wartości prawidłowej, ciśnienie rozkurczowe jest nieoznaczalne. Tętno nitkowate, niemiarowe, ponad 120/min. Oddechy płytkie, szybkie, ponad 45/min, występuje sinica palców, skóra zimna, lepka. Chora jest nieprzytomna. Źrenice rozszerzają się, następuje zatrzymanie czynności serca. Leczenie wstrząsu musi uwzględniać równocześnie czynności ułatwiające i kontrolujące leczenie oraz bezpośrednie leczenie. A. Czynności umożliwiające skuteczne prowadzenie leczenia i jego kontrolę: 1. Chora ułożona płasko na plecach. 2. Natychmiastowe pobranie krwi do badań pomocniczych — grupa krwi, czynnik Rh, próba krzyżowa itp. 3. Uzyskanie kontaktu ze światłem żyły. 4. Podłączenie zestawu do oznaczania ośrodkowego ciśnienia żylnego. 5. Ocena tętna, ciśnienia tętniczego krwi, oddechów. 6. Założenie na stałe cewnika do pęcherza. 7. Prowadzenie ścisłej dokumentacji. B. Czynności związane z bezpośrednim leczeniem: 1. Usunięcie przyczyny wstrząsu i opanowanie krwawienia. 2. Uzupełnienie niedoboru krwi: a. przetaczanie płynów krwiozastępczych, b. przetaczanie krwi. Ilość podawanych płynów powinna przekroczyć o 50% wartość utraconej krwi, celem wyrównania płynu pozakomórkowego śródnaczyniowego i pozanaczyniowego. 3. Zapewnienie przepływu nerkowego — podawanie trometamolu, rnannitolu itp. 4. Zwalczanie kwasicy gazowej: a. podawanie tlenu, b. zapewnienie prawidłowej wentylacji płuc. 5. Zwalczanie kwasicy niegazowej (np. podając kwaśny węglan). 6. Poprawienie rzutu minutowego serca poprzez podawanie leków nasercowych z grupy naparstnicy. 7. Stosowanie hormonów kory nadnerczy (hydrokortyzon). 8. Podawanie środków przeciwbólowych, uspokajających i przeciwhistaminowych. 9. Stosowanie heparyny, kwasu e-aminokapronowego. 10. Ewentualnie w celach profilaktycznych podawanie antybiotyków.
